مدل دانش (Knowledge)، نگرش (Attitude) و عمل (Practice)، یک مدل ابتدایی است که از چگونگی تغییر در رفتار انسان‌ها صحبت می‌کند. پیرو فرضیات مدل KAP، تغییر در دانش، بر نگرش افراد تأثیر مثبت می‌گذارد که این نگرشها به نوبه خود روی شیوه‌ها یا رفتار آنها تأثیر دارد.
از مدل KAP، به عنوان یکی از پایه‌ای‌ترین مدل‌ها برای تغییر رفتار انسان یاد می‌شود. مدل دانش-نگرش-رفتار استدلال می‌کند که دانش برای ایجاد تغییر در رفتار افراد ضروری است و افراد می‌توانند از طریق یادگیری دانش و مهارت، رفتار مطلوبی را از خود بروز دهند.
پیمایش در مدل KAP
مطالعات زیادی درباره مدل کَپ تا امروز شده است و از این مدل برای مطالعات پیمایشی معمولا به صورت کمی و با استفاده از پرسشنامه برای ارزیابی و عارضه یابی رفتار انسان‌ها فراخور هدف و جامعه آماری ایشان به خصوص در بخش بهداشت و سلامت استفاده می‌شود. برای استفاده از این مدل لازم است تا مرور مختصری درباره اجزای آن ارائه شود:
دانش (K)
به مجموعه‌ای از درک، دانش و علم افراد اشاره دارد. دانش همچنین با توانایی فرد برای تخیل نیز مرتبط است؛ زیرا شیوه‌ای برای درک و فهم موضوعات است. با این حال، آگاهی از یک رفتار خاص که مفید تلقی می‌شود، لزوما به این معنی نیست که از این رفتار پیروی خواهد شد. ارزیابی میزان دانش افراد از طریق نظرسنجی برای تعیین مکان‌ها، گروه‌ها و جوامعی که در آن لازم است تلاش‌های اطلاعاتی و آموزشی بیشتری صورت گیرد، بسیار مفید است. برای مثال: آیا فکر می‌کنید سطوح ممکن است مسئول انتقال بیماری کرونا باشند؟ بله/ خیر/ نمی‌دانم.
نگرش (A)
نگرش، راهی برای بودن است به عبارت دیگر موقعیت، جایگاه و یا طرز نگاه فرد را نسبت به مساله تعیین می‌کند. از آنها به عنوان تمایلات یا “تمایل به …” یاد می‌شود. در واقع نگرش، یک متغیر میانجی بین وضعیت و پاسخ به این وضعیت است. بررسی نگرش افراد به توضیح این امر کمک می‌کند که در میان شیوه‌های ممکن برای موضوعی که به محرک ارائه می‌شود، کدام اقدام خاص را اتخاذ کرده و کدام اقدامات را انجام نمی‌دهد.
نگرشها مانند رفتارها قابل مشاهده نیستند، بنابراین ارزیابی آنها ایده مناسبی است. گفتنی است امروزه مطالعات متعددی از ارتباط ضعیف میان نگرش و عملکرد افراد سخن گفته‌اند. برای مثال: اگر فکر می‌کنید بعد از تماس با فردی که سرفه می‌کرد و در معرض بیماری کرونا قرار گرفته‌اید، چه می‌کنید؟ به پزشک مراجعه می‌کنم / داروهای سنتی می‌خورم / به آزمایشگاه می‌روم / هیچ کاری انجام نمی‌دهم.
عمل یا رفتار (P)
عمل یا رفتار، به اقداماتی قابل مشاهده یک فرد در پاسخ به یک محرک اشاره دارد. عمل با ملموسات و با اقدامات قابل مشاهده سروکار دارد. برای مثال در موضوع بیماری کرونا، فرد اطلاعاتی درباره عوارض بیماری، استفاده از مواد ضد عفونی، واکسیناسیون، حضور کمتر در گردهمایی‌ها و دورهمی‌ها بروز می‌دهد. برای مثال: آیا در آخرین ملاقاتی که داشتید، از ماسک برای محافظت خود استفاده کردید؟ بله / خیر.
سوالات متداول
۱. مدل KAP چیست و چه کاربردی دارد؟
مدل KAP چارچوبی است که نشان می‌دهد چگونه دانش بر نگرش و در نهایت بر رفتار افراد تأثیر می‌گذارد و در تغییر رفتار کاربرد دارد.
۲. اجزای اصلی مدل KAP کدامند؟
این مدل شامل سه جزء دانش (Knowledge)، نگرش (Attitude) و عمل یا رفتار (Practice) است که هر کدام نقشی کلیدی در تغییر رفتار دارند.
۳. چگونه می‌توان دانش افراد را در مدل KAP ارزیابی کرد؟
با استفاده از پرسشنامه‌ها و نظرسنجی‌ها میزان دانش افراد درباره موضوعات خاص، به ویژه در حوزه بهداشت، بررسی می‌شود.
۴. چرا نگرش افراد مهم است؟
نگرش، طرز نگاه و تمایل افراد به یک موضوع است که می‌تواند رفتار آنها را تحت تاثیر قرار دهد و نقش واسطه‌ای بین دانش و عمل دارد.
۵. کاربرد مدل KAP در حوزه سلامت چیست؟
این مدل در مطالعات بهداشتی برای شناسایی رفتارهای سلامت‌محور و طراحی برنامه‌های آموزشی جهت بهبود رفتارهای جامعه استفاده می‌شود.
