کتاب هنر جنگ توسط سان تزو در سال 490 قبل از میلاد، بیش از 2600 سال پیش نوشته شده است.
عنوانی که در غرب با آن شناخته می‌شود، “هنر جنگیدن” است، اما در واقع این یک ترجمه‌ی نامناسب است. ترجمه‌ی بهتر برای این کتاب می‌تواند “استادی رقابتی سان تزو” باشد. زمانی که این کتاب برای اولین بار در سال 1782 در فرانسه ترجمه شد، با اثری مشابه و معاصر به نام “هنر جنگیدن” از نیکولو ماکیاولی مقایسه و نام‌گذاری شد. این اثر بعدها به انگلیسی با عنوان “Art of War” ترجمه شد.
اگر این کتاب قدرتمند به دست یک افسر کوچک در ارتش انقلابی فرانسه به نام ناپلئون بناپارت نمی‌رسید، احتمالاً هرگز به غرب معرفی نمی‌شد. گفته می‌شود ناپلئون ترجمه‌ی این کتاب را که توسط یک مبلغ یسوعی به نام پدر آمیت انجام شده بود، همیشه همراه داشت اما محتوای آن را مخفی نگه می‌داشت.
گزارش شده است که زمانی که یک استراتژیست بزرگ دیگر به نام کارل فون کلاوزویتس توسط ارتش ناپلئون اسیر شد، روش‌های آن‌ها را آموخت. کلاوزویتس بعدها یکی از بزرگ‌ترین آثار استراتژی نظامی غرب را به نام “در باب جنگ” نوشت و در آن، یکی از اصول سان تزو را بازتاب داد که استراتژی نظامی را به عنوان “به‌کارگیری نبردها برای دستیابی به پایان جنگ” تعریف کرد.
معنای کتاب “هنر جنگ” برای رهبری و استراتژی معاصر
چگونه این کتاب که ظاهراً یک راهنمای افسران نظامی است، به مدیریت و رهبری مدرن مرتبط می‌شود؟ پاسخ ساده است. با وجود عنوان کتاب، در آن آموزش‌های کمی درباره نحوه‌ی دقیق جنگیدن وجود دارد. هدف کتاب این نبود که به مردان بیاموزد چگونه بجنگند، بلکه این بود که به رهبران بیاموزد استراتژیک فکر کنند و “پیروزی را ارزشمند کنند.” هدف اصلی کتاب انتقال یک دکترین نبود، بلکه پرورش بزرگ‌ترین دارایی هر سیستم رقابتی یعنی ذهن انسان بود. سان تزو می‌خواست ذهن مردانش مانند یک تیغ تیز شود تا تصمیم‌گیری برای پیروزی به یک واکنش خودکار تبدیل شود. این کتاب به یک پرفروش در حوزه‌ی تجارت تبدیل شده و نسخه‌هایی با عناوین مختلف مانند “هنر جنگ در فروش” یا “هنر جنگیدن برای یافتن شریک زندگی” ارائه شده است. این امر نشان‌دهنده انعطاف‌پذیری و قدرت تسلط بر ذهنیت استراتژیک است که در این کتاب یافت می‌شود.
سان تزو اهمیت موقعیت در استراتژی را مطرح کرد و بیان داشت که موقعیت هم تحت تأثیر شرایط عینی محیط فیزیکی و هم تحت تأثیر نظرات ذهنی بازیگران رقابتی در آن محیط قرار دارد. او معتقد بود که استراتژی به معنای برنامه‌ریزی دقیق از روی یک فهرست ثابت نیست، بلکه نیازمند واکنش‌های سریع و مناسب به شرایط متغیر است. برنامه‌ریزی در محیط‌های کنترل‌شده موثر است، اما در محیط‌های متغیر، طرح‌های رقیب با یکدیگر برخورد می‌کنند و شرایط غیرمنتظره ایجاد می‌شود.
درس‌های خاص برای مدیران امروزی
-مدیریت شکل‌دهی به ادراکات است (رهبری از طریق الهام یک نمونه از آن است).
-همه موقعیت‌های استراتژیک از طریق مقایسه شناخته می‌شوند و دائماً در حال تغییر هستند.
-خودتان (سازمان)، رقبا، روندها و بازار را بشناسید؛ این شناخت ضامن پیروزی است.
-موفقیت یعنی پیروزی باید برای خود سودآور باشد (پروژه‌ها باید خودکفا باشند).
-رهبر باید مهربان، قابل‌اعتماد، باهوش، منضبط و شجاع باشد (این اولین ثبت از نظریه‌ی صفات رهبری است، 2400 سال قبل از مدل‌های مدرن).
-رقابت را بیاموزید اما هرگز کنترل احساسی خود را از دست ندهید.
-به‌درستی برنامه‌ریزی کنید و کارها را درست انجام دهید.
-اطمینان حاصل کنید که اطلاعات دقیق را می‌دانید و تا حد امکان بر دانش دست‌اول تکیه کنید.
-برای بدترین شرایط آماده باشید و منابعی برای مقابله با شکست‌ها در نظر بگیرید.
-سرعت و نوآوری سلاح‌های قدرتمندی برای جلو ماندن هستند.
-هدف یک رهبر عالی، درگیر شدن مستقیم با رقابت نیست.
– سان تزو مفهوم “اقیانوس آبی” را با این جمله پیش‌بینی کرد: “افرادت را هدایت کن، اما نه به‌سوی دشمن. گاهی اوقات یک مسیر انحرافی سریع‌ترین راه است.”
-استراتژی شامل تحلیل، اجرا و آزمایش مکرر است، با بازخورد مستقیم از خطوط مقدم. رقابت کنید، اما برای پیروزی خود را تطبیق دهید
درباره کتاب “هنر جنگ”
کتاب “بینگ فا” اثر سان تزو از 13 فصل تشکیل شده است که هر فصل به جنبه‌ای خاص از جنگ یا رقابت می‌پردازد. این اثر نظامی چینی به عمد به شکل مختصر و در زبانی شاعرانه نوشته شده که شبیه به معادلات ریاضی به نظر می‌رسد. این رساله همچنان به عنوان برترین اثر در استراتژی نظامی و برجسته‌ترین نمایش تفکر استراتژیک در نبردهای مسلحانه شناخته می‌شود.
کتاب بینگ فا یکی از معدود کتاب‌هایی است که از چندین دوره سوزاندن کتاب‌ها جان سالم به در برده است، از جمله در دوران امپراتور چین شی هوانگ در سال 200 قبل از میلاد. این کتاب برای حدود 2000 سال به صورت نمادین و حتی فیزیکی زیر زمین در چین نگهداری می‌شد و تنها در قرن بیستم، باستان‌شناسان نسخه‌های متعددی از آن را در چین کشف کردند.
نسخه‌های متعددی از این کتاب وجود داشتند، شامل دو نسخه اصلی و حدود 12 نسخه فرعی، که هرکدام مدعی بودند نسخه اصیل هستند. تا دهه 1970 هیچ نسخه کاملی از کتاب چینی وجود نداشت. در آن زمان، پروژه‌ای در تایوان آغاز شد تا نسخه‌های مختلف را تصدیق و گردآوری کند. نتیجه این پروژه نسخه‌ای تحت عنوان “نسخه کامل هنر جنگ سان تزو” یا همان “نسخه تایپه” بود. این نسخه به طور مستقیم به انگلیسی ترجمه شد و تناقضاتی را با نسخه‌های قبلی که از زبان فرانسوی یا نسخه‌های ناقص چینی اقتباس شده بودند، آشکار ساخت.
رهبران متنوعی مانند مائو تسه‌تونگ، ژنرال وو نگویین جیاپ، بیل بلیچیک، بارون آنتوان-هنری ژومینی، کالین پاول، بروس لی، آکیرا کوروساوا، رونالد ریگان و ژنرال داگلاس مک‌آرتور اذعان داشته‌اند که از این اثر الهام گرفته‌اند.
زندگی‌نامه سان تزو
سان تزو (به زبان ماندارین: Sun Zi) یک ژنرال و فیلسوف چینی بود که بین سال‌های 544 تا 496 قبل از میلاد زندگی می‌کرد. او کتاب “هنر جنگیدن” (بینگ فا) را حدود سال 510 قبل از میلاد نوشت. این اثر در دوره پرتلاطم “بهار و پاییز” از تاریخ چین نوشته شد، زمانی که چین شامل بیش از 100 ایالت جنگ‌طلب بود. سان تزو توسط پادشاه ایالت وو، یک ایالت کوچک، استخدام شد تا ارتش 30,000 نفری آن را در برابر دشمنی ده برابر بزرگ‌تر رهبری کند. توانایی او در شکست دادن دشمنی بزرگ‌تر و قوی‌تر نخستین نمونه از پیروزی‌هایی بود که با استفاده از مفاهیم استراتژیک موجود در بینگ فا به دست آمد و موجب صلح و رفاه در قلمرو وو شد.
دانشمندان بر سر این که بینگ فا توسط یک نویسنده (سان وو) نوشته شده یا حاصل همکاری با یکی از نوادگان او (سان پینگ) بوده، اختلاف نظر دارند. نقش سان پینگ در یکپارچه‌سازی ایالت‌های شهرنشین به امپراتوری چی نشان می‌دهد که او خود به بینگ فا تسلط داشته است، اما به احتمال زیاد نویسنده اصلی نبوده است. اغلب موافقند که نسخه‌های اولیه و نسخه تایپه امروزی صرفاً اثر سان وو بوده است، که بعدها به سان تزو (به معنای “استاد سان”) مشهور شد.
اطلاعات اندکی درباره زندگی او پس از خدمت به پادشاه هو لو و پس از مرگش در دست است. تنها سند موجود پس از جنگ، در کتاب “پایان یائو” آمده است که اشاره می‌کند: “بیرون دروازه شهر وو، مقبره‌ای بزرگ قرار دارد. این مقبره متعلق به مقام خارجی پادشاه وو، سان تزو است که یک متخصص استراتژی نظامی بود.”
از آنجا که ریشه یونانی کلمه استراتژی به معنای “تفکر و اقدامات ژنرال‌ها” است، می‌توان گفت که سان تزو بزرگ‌ترین استراتژیست تاریخ بوده است. اثر او، بینگ فا، اسراری در خود داشت که 2500 سال بعد، “کشفیات بزرگی” در زمینه روان‌شناسی سازمانی و مدیریت استراتژیک غربی به شمار آمدند. از آرامگاه خود، سان تزو همچنان به تاثیرگذاری بر حوزه‌های مختلف از ورزش تا معاملات بورسی، از طریق شاهکارش، هنر جنگ (بینگ فا) ادامه می‌دهد.
