نقشهبرداری ذینفعان چیست؟
نقشهبرداری ذینفعان یک فرایند سیستماتیک برای شناسایی، تحلیل و مدیریت گروههای مختلفی از ذینفعان است که بر سازمان تأثیر میگذارند یا از آن تأثیر میپذیرند. این فرایند اغلب به دنبال یا در جریان تحلیل ذینفعان انجام میشود. هدف آن ایجاد شفافیت در مورد این است که هر ذینفع چه منافعی را نمایندگی میکند، چه میزان قدرت و تأثیرگذاری دارد، نقش حمایتی یا بازدارندهای که در دستیابی سازمان به اهدافش ایفا میکند چیست، و بهترین راه برای تعامل با آنها چگونه است. این اطلاعات از طریق نقشهبرداری گرافیکی ارائه میشود که موقعیت ذینفعان نسبت به سازمان را به وضوح نمایش میدهد.
روشهای تحلیل ذینفعان
روشهای متنوعی برای تحلیل ذینفعان وجود دارد که هرکدام ابزارها و دیدگاههای خاص خود را برای بررسی و طبقهبندی آنها ارائه میدهند. این روشها عبارتاند از:
- تحلیل ذینفعان داخلی/خارجی:این روش، ذینفعان را بر اساس موقعیت آنها نسبت به سازمان، یعنی در داخل یا خارج از آن، دستهبندی میکند.
- تحلیل ذینفعان اولیه/ثانویه:این تحلیل سطح نزدیکی ذینفعان به مأموریتها و عملیات سازمان را ارزیابی میکند.
- تحلیل میدان نیرو:به شناسایی نیروهای حمایتی و بازدارندهای که بر سازمان تأثیر میگذارند، میپردازد.
- تحلیل SWOT:نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدهایی که از سوی ذینفعان وجود دارد را بررسی میکند.
- نمودار تأثیرگذاری بازیگران:این نمودار روابط رسمی و غیررسمی میان ذینفعان را به صورت شبکهای از تعاملات نمایش میدهد. این روابط بهصورت گرافهایی با فلشهای جهتدار مشخص میشوند که برای نشان دادن روابط رسمی و غیررسمی از انواع مختلف فلش استفاده میشود.
روشهای تخصصیتر نقشهبرداری ذینفعان
۱. ماتریس قدرت/پویایی
یکی از ابزارهای پیشرفته برای نقشهبرداری از ذینفعان، ماتریس قدرت/پویایی است. این ماتریس، ذینفعان را بر اساس دو ویژگی اصلی، یعنی قدرتی که دارند و پویایی موضعشان، طبقهبندی میکند. این ماتریس ابزاری مفید برای شناسایی اولویتهای مدیریت در تعامل با ذینفعان است:
- گروه A و B:شامل ذینفعانی هستند که مدیریت آنها سادهتر است و نیاز به تلاش مدیریتی کمی دارند.
- گروه C:این گروه شامل ذینفعان قدرتمند اما با پویایی پایین است. موضع آنها معمولاً ثابت و قابل پیشبینی است، و انتظاراتشان اغلب بهسادگی قابل برآورده شدن است.
- گروه D:این گروه به دلیل قدرت بالا و پویایی مواضعشان نیازمند بیشترین توجه مدیریتی هستند. تعامل با آنها میتواند شامل آزمایش استراتژیهای جدید پیش از اتخاذ تصمیمات نهایی باشد.
۲. ماتریس قدرت/علاقه
این ماتریس، ذینفعان را بر اساس میزان قدرت و علاقهای که به استراتژیهای سازمان دارند، طبقهبندی میکند. از این ماتریس برای تعیین نوع تعامل سازمان با هر گروه استفاده میشود:
- گروه A: ذینفعانی هستند که نیازمند حداقل تلاش مدیریتی و نظارت هستند.
- گروه B: این گروه باید به طور مستمر از اطلاعات سازمان مطلع شوند، زیرا میتوانند بر ذینفعان قدرتمند تأثیر بگذارند.
- گروه C: این گروه قدرت بالایی دارند اما علاقه کمی به استراتژیهای سازمان نشان میدهند. مدیریت باید آنها را راضی نگه دارد، زیرا ممکن است در شرایط خاص به گروه D منتقل شوند.
- گروه D: این گروه هم قدرتمند و هم بسیار علاقهمند هستند و باید در اولویت تصمیمگیریهای استراتژیک قرار گیرند.
۳. مدل قدرت، مشروعیت و فوریت
مدل پیشرفته دیگری که برای نقشهبرداری ذینفعان استفاده میشود، مدل “قدرت، مشروعیت و فوریت” است. این مدل که توسط میچل[1]، آگل[2] و وود[3] معرفی شده است، رفتار ذینفعان را بر اساس سه ویژگی کلیدی بررسی میکند:
- قدرت: توانایی ذینفع در تأثیرگذاری بر تصمیمات و عملکرد سازمان.
- مشروعیت: مناسب بودن روابط و اقداماتی که ذینفع با سازمان دارد.
- فوریت: میزان حساسیت زمانی و اهمیت خواستههای ذینفع.
در این مدل:
- ذینفعان پنهان: افرادی هستند که تنها یک ویژگی دارند و به زیرگروههای خوابیده، اختیاری یا مطالبهگر تقسیم میشوند.
- ذینفعان قطعی: کسانی هستند که هر سه ویژگی را دارند و نقش کلیدی در تصمیمات سازمان ایفا میکنند.
- ذینفعان انتظاری: این گروه که دارای دو ویژگی هستند، به زیرگروههای غالب، خطرناک یا وابسته تقسیم میشوند.
نتیجهگیری
نقشهبرداری ذینفعان ابزار قدرتمندی برای شناسایی، طبقهبندی و مدیریت ذینفعان است. سازمانها با استفاده از این ابزار میتوانند روابط خود را با ذینفعان مختلف بهینه کنند و از آن برای تحقق اهداف استراتژیک خود بهره ببرند. ارزیابی موقعیت هر ذینفع بستگی به درک و برداشت ذهنی مدیریت دارد. بنابراین، تصمیمگیری درباره شیوه تعامل با ذینفعان عمدتاً به برداشتها و قضاوت مدیریتی وابسته است.
منابع:
- Gardner, J.R., Rachlin, R., & Sweeny, H.W.A. – Handbook of Strategic Planning (1986)
- Mitchell, R.K., Agle, B.R., & Sonnenfeld, J.A. – Who Matters to CEOs? (1999)
[1] Mitchell
[2] Agle
[3] Wood