مدل پنج نیرو پورتر، یک ابزار استراتژی برای واحدهای تجاری شرکت است که نگاهی از بیرون و محیط کسب‌وکار به درون کسب‌وکار دارد. این مدل برای تجزیه و تحلیل جذابیت ساختار یک صنعت استفاده می شود. تجزیه و تحلیل نیروهای رقابتی با شناسایی 5 نیروی رقابتی اساسی انجام می شود.
5 نیروی رقابتی پورتر
مایکل پورتر، استراتژیست فقید حوزه کسب‌وکار، پنج نیروی رقابتی ذیل را برای ارزیابی یک صنعت و سرمایه‌گذاری بر روی آن شناسایی نموده است:
1. ورود رقبا
شرکت برای تدوین راهبرد رقابتی خود باید بداند که چقدر ورود رقبا به صنعت و بازار مدنظرش آسان / دشوار است و برای ورود رقبا چه موانعی وجود خواهند داشت.
2. تهدید جایگزین‌ها
شرکت باید بررسی کند که چقدر رقبا می‌توانند مبادرت به جایگزین نمودن محصولات یا خدمات شرکت نمایند، به خصوص در بحث قیمت گذاری. زیرا ممکن است رقبا توان ارائه برچسب قیمتی ارزان تری را نسبت به قیمت محصولات/ خدمات شرکت را دارا باشند.
3. قدرت چانه زنی خریداران
در بررسی این نیروی رقابتی باید به این سؤال پاسخ داده شود که موقعیت خریداران چقدر قوی بوده و آیا آنها می‌توانند برای دریافت سفارش در حجم زیاد با یکدیگر همکاری کنند یا خیر.
4. قدرت چانه زنی تامین کنندگان
گاهی در یک صنعت یا بازار خاص ممکن است فروشندگان یا تامین کنندگان از موقعیت قوی برخوردار باشند، حتی ممکن است آنها در آن بازار از موقعیت انحصاری برخوردار باشند. بنابراین شرکت برای تحلیل راهبرد باید قدرت چانه زنکی شرکا اعم از تامین کنندگان و فروشندگان را درنظر بگیرد
5. رقابت میان بازیگران فعلی
در بررسی این نیرو، به شدت و میزان رقابت و قدرت میان بازیگران و فعالان بازار یا صنعت موردنظر پرداخته می شود و تلاش می شود تا سهم و موقعیت فعلی آنها در بازار مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
نیروی ششم: دولت
نیروی دیگری می‌توان به مدل پنج نیروی رقابتی پورتر اضافه نمود، متمرکز بر تحلیل و بررسی اقدامات دولت در آن بازار یا صنعت خاص است. زیرا دولت با توجه به ماهیت و نقشی که دارد هم می‌تواند بر تمام این پنج نیرو اثر بگذارد و هم خود به خصوص در اقتصادهای متکی بر بخش دولتی بدل به یکی از نیروهای رقابتی شود.
مدل نیروهای رقابتی پورتر یکی از پرکاربردترین ابزارهای تدوین استراتژی کسب‌وکار است و سودمندی خود را در موارد متعددی تا امروز ثابت کرده است. مدل پورتر به ویژه در تفکر معطوف از بیرون سازمان به درون سازمان اهمیت زیادی دارد. بنابراین باید مراقب بود که هنگام به کارگیری از مدل پنج نیروی رقابتی پورتر، توانایی‌های سازمان و اثرگذاری آن از درون به بیرون از خود، نه دست کم گرفته شود و نه بیش از حد بر آن تاکید شود.
سوالات متداول
1. مدل پنج نیروی رقابتی پورتر دقیقا چیست و چگونه به کسب‌وکارها در تحلیل وضعیت بازار و تدوین استراتژی کمک می‌کند؟
مدل پنج نیروی پورتر یک ابزار تحلیلی در حوزه استراتژی کسب‌وکار است که توسط مایکل پورتر طراحی شده و به سازمان‌ها کمک می‌کند تا با شناسایی نیروهای مؤثر در محیط رقابتی صنعت خود، وضعیت رقابت را ارزیابی کرده و بر اساس آن تصمیمات استراتژیک مناسبی اتخاذ کنند.
2. پنج نیروی اصلی که مایکل پورتر برای تجزیه‌وتحلیل رقابت در یک صنعت معرفی کرده کدامند و هرکدام چه نقشی در موفقیت یا شکست یک کسب‌وکار دارند؟
این پنج نیرو شامل تهدید ورود رقبا، تهدید محصولات یا خدمات جایگزین، قدرت چانه‌زنی خریداران، قدرت چانه‌زنی تأمین‌کنندگان و شدت رقابت بین بازیگران فعلی صنعت هستند. هر یک از این عوامل می‌توانند فرصت‌ها یا تهدیدهایی برای کسب‌وکار ایجاد کنند که شناخت صحیح آنها برای تدوین استراتژی رقابتی حیاتی است.
3. تهدید محصولات یا خدمات جایگزین چگونه می‌تواند سودآوری یک شرکت را تحت تاثیر قرار دهد و چه راهکارهایی برای کاهش این تهدید وجود دارد؟
زمانی که جایگزین‌های مناسبی برای محصولات یا خدمات شرکت در بازار وجود داشته باشند، مشتریان ممکن است به سمت آنها جذب شوند، به‌ویژه اگر از قیمت پایین‌تر یا مزایای بیشتری برخوردار باشند. برای مقابله با این تهدید، شرکت‌ها می‌توانند بر نوآوری، بهبود کیفیت، وفاداری مشتریان و توسعه برند تمرکز کنند.
4. آیا مدل پنج نیروی پورتر برای همه‌ی صنایع و کسب‌وکارها کاربرد دارد؟ چگونه می‌توان این مدل را برای تحلیل یک بازار خاص بومی‌سازی کرد؟
بله، این مدل به‌طور کلی برای تحلیل هر صنعتی قابل استفاده است، اما باید با توجه به ویژگی‌ها و شرایط خاص هر بازار یا منطقه، عناصر آن را به‌صورت بومی‌شده بررسی کرد. در برخی صنایع، مانند فناوری یا خدمات دولتی، نقش دولت یا نوآوری می‌تواند آن‌قدر پررنگ باشد که نیاز به افزودن نیروی ششم یا تطبیق مدل وجود داشته باشد.
5. نقش دولت به‌عنوان نیروی ششم در مدل پورتر چیست و چگونه می‌تواند بر ساختار رقابتی یک صنعت تاثیرگذار باشد؟
در بسیاری از صنایع به‌ویژه در کشورهایی با اقتصاد دولتی، اقدامات و سیاست‌گذاری‌های دولت مانند قوانین، مالیات‌ها، یارانه‌ها یا مجوزها می‌تواند تأثیر مستقیمی بر میزان رقابت در بازار بگذارد. دولت می‌تواند به‌عنوان یک نیروی مستقل در کنار پنج نیروی پورتر عمل کند و باعث تقویت یا تضعیف رقابت‌پذیری در یک صنعت شود.
