نظریه قضاوت اجتماعی مدلی در حوزه ارتباطات است که توضیح می‌دهد چه زمانی پیام‌های متقاعدکننده احتمال بیشتری برای ایجاد تغییر در نگرش دارند. این نظریه شرایطی را که تحت آن‌ها این تغییر رخ می‌دهد، مشخص می‌کند.
این نظریه توسط مظفر شریفی در سال 1961 مطرح شد و در کتاب‌ها و مقالات متعدد او تشریح گردید. همچنین، این نظریه با نام‌های «محدوده پذیرش و رد» نیز شناخته می‌شود. بعدها، دونالد گرنبرگ در کتاب خود (1982) و ام گریفین در کتابی دیگر (1991) به همین مفهوم پرداخته‌اند.
نظریه قضاوت اجتماعی ایده‌ای را مطرح می‌کند که متقاعدسازی یک فرایند مرحله‌به‌مرحله است:
- مرحله نخست: افراد پیام را می‌شنوند یا می‌خوانند و بلافاصله آن را ارزیابی می‌کنند که این پیام در مقایسه با موضع آن‌ها در کدام محدوده قرار می‌گیرد (سطح درگیری شخصی).
- مرحله نهایی: افراد نگرش خود را یا به سمت پیام تغییر می‌دهند (تأثیر همگرایی) یا از آن دور می‌کنند (تأثیر تضاد).
هدف این نظریه توضیح چگونگی تغییر نگرش‌ها (یعنی مواضع ذهنی افراد درباره اشیاء، مسائل، افراد، گروه‌ها یا نهادها) در فرایند ارتباطات است. این نظریه، مانند نظریه تعادل و نظریه همگونی، معتقد است که اگر فاصله بین نگرش کنونی فرد و نگرشی که پیام پیشنهاد می‌کند زیاد باشد، احتمال تغییر نگرش کاهش می‌یابد.
طبق این نظریه، هر فرد هنگام شنیدن پیام، آن را بر اساس قضاوت شخصی‌اش در یک مقیاس نگرشی جای می‌دهد. این مقیاس پیش از دریافت پیام در ذهن فرد شکل گرفته و شامل سه منطقه است:
- محدوده پذیرش: محدوده‌ای از مواضعی که فرد آماده پذیرش یا موافقت با آن‌هاست. پیام‌هایی که در این منطقه قرار می‌گیرند، به دلیل تأثیر همگرایی بیشتر مورد پذیرش قرار می‌گیرند.
- محدوده بی‌تعهدی: محدوده‌ای که شامل ایده‌ها و نظراتی است که فرد نسبت به آن‌ها خنثی یا بی‌تفاوت است. پیام‌هایی که در این منطقه قرار می‌گیرند، بیشترین احتمال ایجاد تغییر نگرش را دارند.
- محدوده رد: شامل تمام ایده‌ها و نظراتی است که فرد آن‌ها را غیرقابل‌قبول می‌داند. هر چه عرض رد بزرگ‌تر باشد، فرد در موضوع مورد نظر درگیرتر بوده و متقاعدسازی او دشوارتر خواهد بود. ایده‌هایی که در این منطقه قرار دارند، به دلیل تأثیر تضاد، اغلب خصمانه‌تر از آنچه هستند ادراک می‌شوند، و در نتیجه تغییر نگرش بعید خواهد بود.
یکی از پیامدهای جالب پیوستاری که توسط این سه عرض (پذیرش، بی‌تعهدی و رد) ایجاد می‌شود این است که حتی اگر دو نفر نگرش‌های ظاهراً یکسانی داشته باشند، گزینه‌های «بیشترین ترجیح یا پذیرفته‌ترین » و «کمترین ترجیح یا رد شده‌ترین» آن‌ها ممکن است متفاوت باشد. نگرش فرد نسبت به یک مسئله را نمی‌توان به یک نقطه ثابت خلاصه کرد، بلکه شامل درجات مختلفی از پذیرش برای مواضع گوناگون است. اعتبار سخنران می‌تواند عرض پذیرش شنونده را گسترش دهد (رجوع کنید به: نظریه تعادل). و در نهایت، اگر قصد دارید نگرش یک فرد، گروه یا مخاطب را تغییر دهید، پیام خود را در محدوده بی‌تعهدی آن‌ها قرار دهید و از ورود به محدوده رد اکیداً خودداری کنید.
